Literatura zagraniczna:

Julian Barnes „Wymiary życia”, przeł. Dominika Lewandowska Świat Książki, 2015.

Kolejna znakomita książka wybitnego brytyjskiego pisarza, udowadniająca, że autor najlepiej sprawdza się w dziełach łączących elementy eseju i prozy (tak jak we wcześniejszej książce Nie ma się czego bać, czy w słynnej Papudze Flauberta). Wymiary życia to złożony z dwóch – pozornie nieprzystających do siebie – części esej. W pierwszej części Barnes opowiada szereg anegdot z historii (i prehistorii) baloniarstwa. W drugiej opowiada o swoich najintymniejszych uczuciach po śmierci ukochanej żony. Kunszt Barnesa objawia się nie tylko w zdolności scalenia tych skrajnie odmiennych tematów, ale również w umiejętności połączenia tego, co uniwersalne, z tym co jednostkowe, a także chłodnej (angielskiej!) analizy z głębokim wzruszeniem – które udziela się i samemu czytelnikowi tej niezwykłej książki. Lektura obowiązkowa. (M.M.)

David Foster Wallace „Krótkie wywiady z paskudnymi ludźmi”, przeł. Jolanta Kozak, W.A.B, 2015.

Jeden z najgłośniejszych pisarzy przełomu stuleci nareszcie po polsku! Ciągle czekamy na największe dzieło autora, monumentalną powieść Infinite Jest. W minionym roku dostaliśmy jej przedsmak w postaci tomu Krótkie wywiady z paskudnymi ludźmi. Książka jest pełnym pasji i precyzyjnie skonstruowanym zbiorem opowiadań i meta-opowiadań, które łączy wyrafinowana forma literacka oraz tytułowa „paskudność”. Wallace wyjątkowo chętnie sięga po wszelkiego rodzaju zaburzenia, patologie i wynaturzenia, równocześnie przekonując czytelnika, że opisywani paskudni zwyrodnialcy są jak najbardziej typowymi i zwyczajnymi przedstawicielami gatunku ludzkiego, przeżywającego głęboki wszechogarniający kryzys. Wyrafinowana forma (przywodząca na myśl Pynchona, Coovera czy Bartha) nie zmniejsza wcale siły wyrazu, ale tym bardziej ją potęguje. Książka nieprzyjemna, ponura, bolesna, a zarazem urzekająca, zniewalająca i niepospolita. Wydarzenie literackie roku! (M.M.)

Pavel Vilikovský „Opowieść o rzeczywistym człowieku”, przeł. Tomasz Grabiński, Książkowe Klimaty, 2015.

Egzystencjalne rozterki mężczyzny w wieku średnim, niemal kryminalna intryga, szekspirowska walka o władzę – a wszystko to w prowincjonalnej fabryce w małym słowackim miasteczku w czasie komunizmu. Tytułowy „rzeczywisty człowiek” jest miernotą i konformistą, kimś na kształt Zeliga. Ponieważ jednak Vilikovský oddaje głos jemu samemu (sięgając po błyskotliwą choć nieprzesadzoną stylizację językową), czyniąc go narratorem powieści, mamy okazję bliżej poznać jego motywacje, uczucia i przemyślenia. W efekcie ten najzupełniej przeciętny człowiek urasta do rangi Makbetów, Mersaultów i Raskolnikowów. Książka przezabawna, a zarazem wciągająca, intrygująca i poruszająca. Znakomita powieść najwybitniejszego współczesnego pisarza słowackiego, u nas ciągle nie dość znanego i cenionego. (M)

Michel Houellebecq, “Uległość”, przeł. Beata Geppert, W.A.B., 2015.

“Uległość” to powieść dwubiegunowa – skupiająca w sobie dwa wyróżniające się wątki. Jednym z nich jest objęcie przez Bractwo Muzułmańskie władzy we Francji w roku 2022, a drugi dotyczy rozprawy głównego bohatera o Huysmansie, na podstawie którego twórczości napisał pracę doktorską. Michel Huellebecq po raz kolejny udowadnia, że w XXI wieku nadal można opublikować książkę kontrowersyjną, która poruszy cały świat, nie tylko literacki. A żeby tego było mało, premiera jego najnowszej powieści zbiegła się w czasie z zamachem na redakcję Charlie Hebdo, w której wśród dwunastu ofiar był bliski znajomy francuskiego pisarza. Kwestią czasu był wybuch medialny, a co za tym idzie sukces wydawniczy. Houellebecq doskonale punktuje wady współczesnego społeczeństwa francuskiego, nie szczędząc ironii i erudycyjnych popisów. Książka dająca do myślenia. A jak się czyta! (J.K.)

Leonid Cypkin, Lato w Baden, przeł. Robert Papieski, Zeszyty Literackie, 2015.

Nie wiadomo, co w tej książce najciekawsze. Czy powikłany życiorys samego autora (opisany w znakomitym posłowiu Susan Sontag), czy Dostojewski (będący tematem dociekań narratora), czy może raczej sam narrator uwięziony w przygnębiającej rzeczywistości sowieckiej? Prawdopodobnie to właśnie połączenie dwóch światów Dostojewskiego i narratora (którego, chcąc nie chcą utożsamiamy z autorem) wynika niezwykła siła tej książki, zwłaszcza że przeskoki między epokami odbywają się nieustannie, nieraz kilka razy na przestrzeni jednego wielopiętrowego zdania. Znakomity jest też opis samego Dostojewskiego, który stylizowany jest tu na postać z własnych książek. Dostojewski (1821-1881) oraz Cypkin (1926-1982) to dwa odkrycia roku 2015 w Polsce! (S.M.)

Literatura polska:

Zofia Zaleska, “Przejęzyczenie”. Rozmowy z tłumaczami, Czarne, 2015.

Zbiór pogłębionych rozmów z dwunastoma wybitnymi polskimi tłumaczami. Każdy z nich jest niezwykle ciekawą osobowością, każdy ma własne teoretyczne założenia translatorskie – z dwunastu rozmów wyłania się więc zarówno pewna część wspólna, jak i intrygujące różnice. Każdy z tłumaczy opowiada zarówno o własnej drodze życiowej i zawodowej, o tłumaczeniu jako takim, o polszczyźnie, a wreszcie o przekładanych przez siebie autorach. Ta fascynująca książka jest więc w efekcie portretem pewnej grupy zawodowej (a przy okazji kilku epok i kilku pokoleń), zbiorowym manifestem translatologicznym, a także przenikliwą analizą twórczości Maríasa, Nabokova, Máraiego, Conrada, Flauberta, Joyce’a czy Calvino. Po przeczytaniu tej książki lista lektur do pilnego przeczytania gwałtownie rośnie. (M.M.)

Marcin Wicha, “Jak przestałem kochać design”, Karakter 2015.

Zbiór przenikliwych i ironicznych tekstów poświęconych temu, co nas wszystkich otacza, a na co nie zawsze zwracamy dostateczną uwagę. Bezpretensjonalne szkice Wichy dotykają rozmaitych aspektów wizualnej strony rzeczywistości. Pisząc o designie, architekturze czy modzie, autor zarazem dokonuje głębokiej analizy psychologicznej i socjologicznej współczesnej kultury. Ta przezabawna i lekka książka jest również opowieścią o PRL-u i pierwszych latach transformacji. Autor – niczym badacz starożytności – opisuje te epoki na podstawie zachowanych świadectw kultury materialnej, tworząc swego rodzaju archeologię współczesności. Uwaga: przy okazji lektury można wbrew tytułowi pokochać design, a przynajmniej wyraźnie się nim zainteresować. (S.M.)

Andrzej Muszyński, “Podkrzywdzie”, Wydawnictwo Literackie, 2015.

Andrzeja Muszyńskiego znaliśmy do tej pory z reportaży dalekowschodnich i krótkiego zbioru opowiadań, a “Podkrzywdzie” to jego debiut powieściowy. Historia dzieje się w bliżej nieokreślonej wsi, gdzieś w Lasach Błędowskich. Pewnego dnia dziadek narratora diametralnie zmienia swoje zachowanie, izoluje się od rodziny, zaczyna znikać na wiele godzin oraz szeptać pod nosem dziwne zdania, mówi o “nich” i o enigmatycznym Podkrzywdziu. Chętny odkrycia prawdy wnuk wciąga czytelnika w mroczny wir wiejskiego rytmu życia, który na dodatek zostaje zaburzony przez pojawienie się w wiosce Stójkowego. Autor skrzętnie buduje napięcie i od pierwszej do ostatniej strony nie pozwala oderwać się od książki. “Podkrzywdzie” to krótka, konkretna, wciągająca pozycja będąca wypadkową horroru, baśni i powieści obyczajowej, którą przeczytałem z wypiekami na twarzy. Mam nadzieję, że na tej książce nie skończy się przygoda Muszyńskiego z literaturą piękną. (J.K.)

Weronika Murek, Uprawa roślin południowych metodą Miczurina, Czarne, 2015.

Pierwszym myślą jaką miałem po przeczytaniu “Uprawy roślin…” było skojarzenie z twórczością Edgara Allana Poe. Weronika Murek podobnie jak amerykański romantyk pisze o śmierci krótko, dosadnie i z wielką pasją. Aż dziw bierze, że w dobie coraz dłuższych i cięższych książek, tak gabarytowo cieniutki debiut nie przepadł. Bohaterami jej historii są pół żywi, pół martwi, mężczyzna którego hobby jest zapraszanie do tańca tylko najbrzydszych kobiet w klubie, Jezus mieszkający pod łóżkiem w przedszkolu, Matka Boska dziergająca swojemu synowi. W “Uprawie roślin…” makabreska przeplata się z komedią, absurdem i świadomością szarej rzeczywistości życia. Bardzo ciekawy i dający wiarę w młode pokolenie pisarzy debiut. (J.K.)

Witold Gombrowicz / Czesław Miłosz, Konfrontacje, Zeszyty Literackie 2015.

Kolejna książka z serii wspaniałych „zeszytowych” portretów podwójnych. Tom zbiera nie tylko korespondencję Miłosza i Gombrowicza, ale również ich polemiki prasowe, teksty, które poświęcili sobie nawzajem, a także korespondencję z osobami trzecimi, rzucającą dodatkowe światło na krótką lecz intensywną znajomość dwóch wielkich pisarzy. Książkę otwiera słynny tekst Gombrowicza Przeciw poetom, a kolejne odsłony sporu (do którego Miłosza wraca również wiele lat po śmierci Gombrowicza) są symbolicznym manifestem odmiennej postawy estetycznej i filozoficznej obu twórców. Konfrontacje to intrygująca opowieść o spotkaniu i sporach dwóch pisarzy, uosabiających dwie odmienne drogi literatury polskiej w XX wieku. My wszyscy z Nich! (M.M.)