Amerykanie mają swoją „wielką powieść amerykańską”, jak nazywają epicką panoramę epoki w stylu Steinbecka czy Dos Passosa, do której wzdychają i której domagają się od swoich autorów. Polacy nie mają nawet tego, bo i skąd? Wielkie realistyczne prozy to nie jest dyscyplina, w której kiedykolwiek odnosiliśmy znaczące sukcesy. To literacki futbol, a my w piłce nożnej, po dawno zapomnianych brązowych medalach, nic nie osiągnęliśmy. Miewamy raczej w piśmiennictwie wybitne odpowiedniki skoczków narciarskich, uprawiających sport piękny, choć raczej niszowy. Zgodnie ze stereotypowym wyobrażeniem jesteśmy narodem poetów, a w tym akurat wypadku stereotyp jest w stu procentach prawdziwy. Paweł Dunin-Wąsowicz oszacował nawet kiedyś (pół żartem, pół serio) liczbę polskich poetów na sto tysięcy.

Dlatego, jako że to w zasadzie jedyny punkt odniesienia, od co najmniej dwóch dekad krytycy domagają się od pisarzy „nowej Lalki”, która pokazałaby współczesną Polskę. Bez skutku. Zwłaszcza młodzi prozaicy są nad wyraz oporni, jak bardzo by byli utalentowani, żaden nie chce być „nowym Prusem”. Wszystko można zarzucić takiej np. Dorocie Masłowskiej czy Michałowi Witkowskiemu, ale nie ambicje epickie. A i w średnim pokoleniu autorzy pokroju Andrzeja Stasiuka czy Olgi Tokarczuk nawet jak już powieść napiszą, to z „Lalką” nie ma ona wiele wspólnego.

Narzekania na kryzys polskiej powieści stały się w ostatnich latach jednym z rytualnych zaklęć publicystyki literackiej, powtarzanym tak często, że już nikt ich nie słucha i nie traktuje do końca serio. I słusznie. Bo choć powieść jak futbol nie jest naszą dyscypliną narodową, to mamy przecież całkiem niezłych zawodników. A sądząc po wydarzeniach ostatnich tygodni, można by nawet stwierdzić, że jest naprawdę nieźle.

Mariusz Cieślik

Czytaj więcej na rp.pl.