Mosty zamiast murów – program Festiwalu Opera Rara 2020

3 listopada 2019

Mosty zamiast murów – program Festiwalu Opera Rara 2020

Aktualność

Na Festiwalu Opera Rara 2020 po raz kolejny posłuchamy dzieł granych bardzo rzadko, pozostających poza repertuarem. Przed nami cały szereg bardzo różnych spektakli: belcantowy „Sigismondo” Gioacchina Rossiniego, romantyczna „Vanda” Antonína Dvořáka, barokowy „Il ballo delle Ingrate” Claudia Monteverdiego dopełniony nowymi kompozycjami Teoniki Rożynek, spektakl „Enoch Arden” na podstawie poematu Alfreda Tennysona oraz dwie opery współczesne – „Weiße Rose” Udo Zimmermanna i „Unknown, I Live With You”, wspólne dzieło dramaturga Krystiana Lady i kompozytorki Katarzyny Głowickiej. Festiwal potrwa od 23 stycznia do 14 lutego 2020 roku.

Dzieła te pochodzą z różnych epok i reprezentują odmienne stylistyki, połączone są jednak wspólną myślą. Każą się zastanowić, dlaczego tak chętnie stawiamy wokół nas mury, jakie są tego konsekwencje – i co robić, żeby zamiast nich powstawały mosty. Laureatka przyznanej w tym roku literackiej Nagrody Nobla Olga Tokarczuk w wywiadzie udzielonym podczas Festiwalu Conrada w 2018 roku, mówiąc o wznoszonych bez żadnych fortyfikacji paleolitycznych osadach, pytała: „Wyobrażacie sobie, że ludzie kiedyś nie budowali murów, bo nie było takiej potrzeby?”. W tej wizji odległej przeszłości przegląda się nasza teraźniejszość, w której murów – tych realnych i mentalnych – zdaje się raczej przybywać.

Jaki związek ma z tym opera? Jeśli ją samą potraktować jako odseparowaną od świata fortecę, w której kultywuje się tylko i wyłącznie sztukę pięknego śpiewu, to pewnie niewiele. To jednak fałszywa wizja, bo przecież opera potrafiła zawsze szybko i ostro reagować: wsłuchiwać się w społeczne nastroje, komentować rzeczywistość, obrażać królów, inspirować bunty, doprowadzać do furii lub obłaskawiać dyktatorów. Nie ma powodu, by i dzisiaj nie opowiadała nam o świecie tu i teraz. Może to robić na dwa sposoby – odnosząc się wprost do bieżących wydarzeń lub odbijając je w zwierciadle przeszłości.

Stąd w tegorocznym programie znalazły się aż trzy opery „historyczne”. „Historyczne” w szerokim sensie, bo jedna z nich przedstawia historię zupełnie fikcyjną, drugą legendarną, trzecia zaś opartą na faktach, wszystkie łączy jednak to, że mówią o konfliktach i wyniszczających skutkach podziałów. Pierwszy przypadek to rozgrywający się w otoczeniu polskiego króla „Sigismondo” Rossiniego, czyli „Zygmunt”. Dzieło nie portretuje jednak jednego z naszych władców o tym imieniu, lecz fikcyjnego piastowskiego monarchę panującego w kraju targanym konfliktem z Węgrami. Dzieło z 1814 roku zostanie w Polsce pokazane po raz pierwszy.

Również słabo u nas znana jest „Vanda” Dvořáka, dotycząca epizodu z legendarnych dziejów Polski. Nie ma chyba w naszym kraju osoby, która nie zna legendy o Wandzie, co nie chciała Niemca – a ją właśnie obrali za punkt wyjścia libreciści. To opera o konflikcie religijnym. Królowa Wanda jest wierną wyznawczynią słowiańskich bogów i nie zgadza się na przyjęcie oświadczyn niemieckiego księcia, a wraz z nimi chrześcijaństwa. Wojna staje się nieunikniona.

Pojawi się też utwór dotyczący wydarzeń autentycznych i wciąż jeszcze żywych w zbiorowej pamięci – „Weiße Rose”. Do muzycznego opracowania historii niemieckiej grupy antynazistowskiego oporu Biała Róża Udo Zimmermann podchodził trzykrotnie. W 1967 roku napisał operę do libretta Ingo Zimmermanna; kolejną jej wersję opracował już w roku następnym. Przy okazji planowanej inscenizacji w Operze Hamburskiej w 1986 roku miał dokonać następnych przeróbek, ale zamiast tego postanowił napisać nowe dzieło na ten sam temat, tym razem do libretta Wolfganga Willaschka. Powstał utwór zupełnie inny, pozbawiony fabuły i skupiony na wewnętrznych przeżyciach dwojga protagonistów: rodzeństwa Schollów na chwilę przed ich egzekucją w hitlerowskim więzieniu.

Bezpośrednim komentarzem do naszej teraźniejszości jest „Unknown, I Live With You”. Opera-instalacja została zainspirowana wierszami afgańskich poetek – ich osobistymi wypowiedziami, niezniekształconymi przez mężów, ojców, braci ani tendencyjne media. Autorki uczestniczyły w projekcie powołanym, by zachęcić kobiety do wyrażania się poprzez słowo i opowiadanie własnych historii. Większość z nich brało udział w przedsięwzięciu potajemnie.

O jeszcze innych podziałach mówi nam „Il ballo delle Ingrate” („Balet Pań Niewdzięcznych”). Ten przewrotny dworski moralitet Monteverdiego rozważa granicę między życiem a śmiercią, ludźmi a bogami, a także kobietami i mężczyznami. Z dzisiejszej perspektywy każe myśleć o tym, czy nas, współczesnych, coś nie uwiera w wizji odmalowanych tu relacji między płciami. Spektakl na Festiwalu Opera Rara skruszy jeszcze jeden mur: ten, który dzieli światy muzyki współczesnej i dawnej. Pomost między XVII-wiecznymi Włochami i Polską w XXI wieku przerzuci kompozytorka młodego pokolenia Teoniki Rożynek.

Alfred Tennyson to poeta raczej rzadko u nas czytany, niedorównujący sławą swoim starszym kolegom romantykom: Shelleyowi, Keatsowi czy Coleridge’owi. Tymczasem jego „Enoch Arden” na Wyspach uważany jest za najbardziej klasyczny poemat epoki wiktoriańskiej. Dzięki festiwalowi będziemy mieli okazję odkryć tę historię na nowo – w spektaklu łączącym muzykę Richarda Straussa z grą aktorów profesjonalnych i naturszczyków. Brytyjski twórca w swojej powieści poetyckiej opisał historię będącą rewersem „Odysei”: rybak Enoch wraca z dziesięcioletniej tułaczki do domu i odkrywa, że jego żona – będąc przekonana, że mąż od dawna jest martwy – poślubiła innego. Całość wyreżyseruje Mira Mańka, studentka Wydziału Reżyserii Dramatu Akademii Sztuk Teatralnych im. S. Wyspiańskiego w Krakowie, a przy fortepianie zasiądzie Dominika Peszko.

Festiwal Opera Rara potrwa od 23 stycznia do 14 lutego 2020 roku w Krakowie. Bilety oraz karnety na festiwal będą dostępne w sprzedaży od 30 października 2019 roku od godz. 12.00 w punktach InfoKraków oraz w serwisie Eventim.pl. Na festiwal zaprasza Miasto Kraków, Krakowskie Biuro Festiwalowe oraz Capella Cracoviensis.