To odniesienie do najnowszej powieści Houellebecqa „Soumission”, prognozującej nieodległą przyszłość, w której prezydentem Francji zostaje muzułmanin. Premierę książki zapowiedziano właśnie na 7 stycznia.

Prowokator czy wizjoner?

Skąd u Houellebecqa wzmożone zainteresowanie tematem islamskiej ekspansji? Wynika ono nie tylko z niezwykle przenikliwych obserwacji obyczajowych i socjopolitycznych (zdawać by się mogło, że Houellebecq – gdyby nie poświęcił się pisarstwu – mógłby stać się czołowym analitykiem stosunków międzynarodowych), ale z powodów osobistych.

Tak przynajmniej twierdzi Denis Demonpion, autor książki biograficznej o Houellebecqu. Książki, której Houellebecq nie autoryzował i którą, razem z jej twórcą, najchętniej posłałby w diabły. Pytanie – czy dlatego, że Demonpion naginał fakty, czy może dlatego, że dotarł do wypowiedzi, które stawiają autora „Cząstek elementarnych” w złym świetle? Chodzi przede wszystkim o wspomnienia matki Houellebecqa Janine Ceccaldi, którą francuski pisarz przedstawia jako jednego ze swoich największych i najbardziej zapalczywych wrogów. Według Demonpiona relacja matki z synem, która nigdy nie układała się najlepiej, poszła w rozsypkę po domniemanej konwersji Janine na islam) i jej oświadczeniu, że chce być pochowana w Algierii, skąd pochodzi. Zgodnie z jej relacją Michel wpadł w szał: „Trzeba zniszczyć tych brudasów. Trzeba ich wszystkich zgnieść jak karaluchy, potraktować miotaczami ognia i żywcem pogrzebać buldożerami”. Miał pretensje do „tych wszystkich debilnych narodów, które powinny zniknąć – jak Uzbecy, Czeczeni, Arabowie, a także czarnuchy, które nic nie rozumieją i tylko zaśmiecają ziemię”.

Mająca polityczne podłoże scysja z matką, została wspomniana w głośnym wywiadzie dla „Lire”, towarzyszącym premierze powieści „Platforma” opublikowanej w 2001 roku. Wypowiedziane wówczas słowa („Islam jest najgłupszą religią świata”) naraziły Houellebecqa na proces wytoczony przez działające we Francji organizacje muzułmańskie (Houellebecq sprawę tę wygrał – trybunał paryski orzekł, że jego wypowiedź była dozwoloną krytyką religii i nie zawierała obrazy muzułmanów). Szefowie wydawnictwa Flammarion, chcąc uniknąć skandalu, który mógłby pozbawić Houellebecqa szans na prestiżową nagrodę Gouncourtów (i tak musiał na nią poczekać aż do opublikowania „Mapy i terytorium”), wybrali się z pojednawczą misją do Meczetu Paryża, by prosić o wybaczenie. Wizyta nie odniosła pożądanego skutku. Ponury traf chciał (przypomina się koincydencja związana z premierą „Soumission”), że do tego spotkania doszło 11 września 2001 roku. Kilka godzin później cały świat mówił wyłącznie o płonących wieżach World Trade Center. W wielu wypowiedziach powracało nazwisko Houellebecqa. Jeszcze głośniej zrobiło się o nim rok później, gdy zamachowcy przeprowadzili atak na ośrodek turystyczny na Bali. „Platforma” kończy się sceną terrorystycznego ataku islamistów na zachodni ośrodek turystyki seksualnej w Tajlandii.

Ostatni „ostatni człowiek”

Do tematu islamskiej ekspansji Houellebecq powraca w „Soumission”, której głównym bohaterem, a zarazem narratorem, jest François, 44-letni nauczyciel akademicki specjalizujący się w twórczości Jorisa-Karla Huysmansa. Gdy w 2022 roku prezydentem Francji zostaje wybrany lider Bractwa Muzułmańskiego Mohammed Ben Abbas, który tworzy rząd w ramach zaskakującej koalicji z Partią Socjalistyczną i partiami prawicowymi, a Sorbona wykupiona przez saudyjskich szejków przekształca się w islamską uczelnię, François musi wybierać – albo przejdzie na islam i pozostanie wykładowcą na uczelni, albo będzie musiał pożegnać się z posadą i przejść na emeryturę. Konwersja jest dla François aktem nie tyle rozsądnym, co wręcz pożądanym – nie tylko spróbuje wypełnić duchową pustkę, ale też ocali swoje stanowisko, uzyska większe pobory oraz możliwość wejścia w równoległe związki małżeńskie z młodziutkimi saudyjkami (co dla tego amoralnego sybaryty nie pozostaje bez znaczenia). W wizji Houellebecqa muzułmanie, realizując utopijną, zdawałoby się, wizję Eurabii, odnoszą łatwe zwycięstwo – Francja poddaje się właściwie bez walki, w sposób niezwykle uległy (zgodny z tytułem – „soumission” to „uległość”). Bezwolne społeczeństwo, nie scalone żadną ideą, oddaje się po prostu we władanie siłom, które proponują mu – w zamian za drobne ustępstwa – nowe profity i nowe podniety. Czy przymusowa, choć przyjęta bez oporów, konwersja François (i całej Francji) jest gestem, który można porównywać z kolaboracją wielu francuskich intelektualistów z epoki Vichy? A może jest to zdrada najważniejszych wartości wypracowanych przez wieki przez Francję – oświeceniowej tradycji, laickiego humanizmu, liberalnej demokracji. Może to przekreślenie idei wolności, równości i braterstwa?

W powieści Houellebecqa nikt sobie takich tożsamościowych pytań nie zadaje. I to właśnie społeczna indolencja jest głównym tematem „Soumission”, a nie islamska ekspansja (która zresztą nie ma nic wspólnego z dżihadyzmem). Houellebecq portretuje bowiem nie zwycięzców, a przegranych. Prawdziwym problemem jest tu nie muzułmańskie zagrożenie, lecz dekadencja przedstawicieli zachodniej cywilizacji dryfującej w stronę nietzscheańskiej koncepcji „ostatniego człowieka” pozbawionego zaangażowania, marzeń, chęci działania i zmieniania siebie i świata na lepsze. François i pokrewni mu bohaterowie „Soumission” nie przerzucają – jak pisał Nietzsche – „strzał swej tęsknoty poza człowieka”. Wystarczy im wygodne, apatyczne życie. Tym małym ludziom – Houellebecq mógłby to powtórzyć za Nietzschem – wystarcza szczęście „poprzestawania na sobie z całkowicie czystym sumieniem, spokój ducha uwolnionego od wszelkich wyższych aspiracji, od dręczącego poczucia, że powinienem być inny: lepszy, doskonalszy”.

Houellebecq będzie obchodził ramadan?

Ów mały człowiek, typowy przedstawiciel zbankrutowanego moralnie i duchowo Zachodu, nie jest w twórczości Houellebecqa niczym nowym. François jest kolejnym typem z galerii houellebecqowskich bohaterów – pustych wewnętrznie hedonistów, wyizolowanych ze społeczeństwa, oddających się bezwolnej konsumpcji i rozkoszom (często płatnego) seksu. Taki był Bruno z “Cząstek elementarnych”, taki był Michel Renault z “Platformy”, taki był Jed Martin z “Mapy i terytorium”. Jeśli François czymś się od nich różni, to tylko pozycją społeczną – to pierwszy intelektualista spośród protagonistów Houellebecqa, co czyni wymowę powieści jeszcze bardziej dojmującą.

W żaden sposób nie można go natomiast porównać do anonimowego informatyka z debiutanckiego „Poszerzenia pola walki” – tamten bohater przynajmniej działał, napędzany frustracją. François nie stać nawet na frustrację. Jest ostatnim „ostatnim człowiekiem”. Geniusz Houellebecqa polega na tym, że te nienowe pesymistyczne prawdy i rozpoznania zdołał wpisać w fabularną wizję przyszłości, która niepokojąco rymuje się z tym, co układa się w głowach wielu Europejczyków. Francuski pisarz po raz kolejny doskonale trafił w odpowiedni czas (czy raczej umiał przewidzieć współczesne zagrożenia). Antyislamska fobia zagarnia wszak coraz szersze kręgi. A sam Houellebecq, siejący w czytelniku niepewność co do przyszłości Europy w typowy dla siebie sposób marketingowo podsyca atmosferę. We wspomnianym wywiadzie dla „The Paris Review” twierdzi, że zrozumiał, iż nie jest ateistą. I dodaje, że ponowna lektura Koranu doprowadziła go do zupełnie innych wniosków niż przed laty. Więc może karykatura z okładki „Charlie Hebdo” okaże się prorocza i Houellebecq będzie obchodził ramadan? Rok 2022 już niedługo.