Adaptacja to inaczej dostosowanie. Ale dostosowanie każe nam jeszcze pytać, do czego? Adaptacja obchodzi się bez dodatkowych pytań. Niesłusznie. Kilka pytań trzeba by zadać każdej adaptacji: np. dla kogo dostosowuje tekst arcydzieła. I po co? Czy tylko dla czyjejś wygody? Żeby było łatwiej?

Poniekąd – jest to racja. Niektóre arcydzieła powstały na tyle dawno, że grożą niezrozumieniem. Wymagają więc zabiegów, które je dostosują – do wymogów współczesnego czytelnika. Nie chodzi więc o wygodę, lecz o przetrwanie: teksty niezrozumiałe nie mają szansy przeżycia. Nawet te, które traktowane są w danej kulturze jako kanon.

Należy do nich dzieło Franciszka Rabelais’go „Gargantua i Pantagruel”, historia rodziny olbrzymów, oparta na ludowej legendzie. Arcydzieło francuskiego renesansu, napisane ludowym językiem, nie stroniącym od wulgaryzmów, pełnym dosadnych opisów. Wzorzec wszelkich parodii i zabiegów intertekstualnych, a zarazem dialog ze średniowieczem: oto bowiem średniowieczny gatunek chansons de geste, czyli hagiograficznej „pieśni o czynach”, zostaje wykorzystany a rebours: odwracając hierarchię wartości i przedstawiając świat na opak.

Ale nie tylko o polemikę ze średniowieczem tu chodzi. Michaił Bachtin twierdził, że książka Rabelais’go wpisuje się w tradycję karnawału, czyli takiego czasu w kulturze, kiedy odrzucone zostają oficjalne hierarchie panujące w powszednim świecie. Kultura wciąż potrzebuje karnawału, „Gargantua” jest więc książką ponadczasową.

Kilka lat temu ukazała się we Francji adaptacja tej książki autorstwa Christiana Posłańca; od niedawna mamy i polskie wydanie, w przekładzie Jana Marii Kłoczowskiego, na podstawie klasycznego przekładu Boya. Skrócone i uwspółcześnione. Opatrzone także uwspółcześnionymi ilustracjami Ludovika Debeurme’a. Zaadaptowane dla dzieci? Dla dorosłych? Nie bardzo wiadomo. Wiadomo, że i niesamowite ilustracje, i makabryczne historie – mogą się przyśnić. I będzie to sen o nas samych. Sen śniony co najmniej od średniowiecza.