21 marca 2013

Pytając o Skargę

Wbrew pozorom „Boży podżegacz” może zainteresować nie tylko tych, których fascynuje kultura staropolska. To esej poświęcony jednej z najbardziej kontrowersyjnych postaci w polskiej historii.

 

Książka Krzysztofa Koehlera jest próbą zrozumienia Skargi – jego charakteru, motywacji działań, przeżyć, problemów, z jakimi musiał się mierzyć. W przeciwieństwie do poprzednich opracowań czy monografii, poświęconych jezuicie (jak choćby tej, która wyszła spod pióra profesora Janusza Tazbira), Koehler rezygnuje z drobiazgowego odtwarzania tła historycznego i zawiłych analiz, by skupić się na postaci samego księdza, do dziś budzącej wiele kontrowersji i emocji.

 

Związany z prawicowym środowiskiem autor – ceniony w latach 90. poeta, dziś przede wszystkim eseista i scenarzysta – okazuje się znakomitym interpretatorem. Przekonująco wypadają szczególnie omówienia najważniejszych dzieł jezuity: „Żywotów świętych”, które przyniosły Skardze sławę i miano jednego z najwybitniejszych pisarzy staropolskich, i „Kazań sejmowych”, traktowanych przez romantyków jak pisma prorocze.

 

Mimo że „Boży podżegacz” spełnia wszelkie wymogi stawiane naukowym monografiom, posiada cechę, która odróżnia ją od wielu innych tego typu publikacji – jest nią specyficzne podejście do materii historycznej. Autor, (re)konstruując postać Skargi, zdaje się wiedzieć, że jego wysiłki nie mogą się do końca powieść. Może jedynie przybliżyć się do prawdy, może domniemywać, przypuszczać, lecz nic ponadto. Nie obawia się więc pisać o swoich wątpliwościach, stawia pytania zarówno sobie, jak i czytelnikom. To właśnie dzięki temu stykamy się z – jak trafnie głosi podtytuł – „opowieścią”, a nie podręcznikowym opracowaniem.