14 marca 2014

Zachować to, co utracone

Książka Grupińskiej jest znakomitym historyczno-socjologicznym dokumentem, prezentującym obraz społeczeństwa polskiego w czasie dwudziestolecia międzywojennego, a także w czasie wojny i tuż po niej – jego różnorodność narodową, wyznaniową i kulturową.

 

Rozmowy składające się na „12 opowieści żydowskich” autorka prowadziła między 2003 a 2012 rokiem w ramach dwóch projektów historii mówionej. Umieszczone w książce historie to zaledwie skromny wybór z niemalże dwustu wywiadów.

 

Bohaterów książki dzieli w zasadzie wszystko – począwszy od pochodzenia (z różnych rejonów Polski, z rodzin zamożnych lub ubogich, ze zasymilowanych lub ortodoksyjnych) i wykształcenia, przez poglądy polityczne (syjonistyczne lub komunistyczne), aż po stanowisko wobec religii żydowskiej czy też wobec obowiązujących w niej zasad (jedni nawet w czasach największego głodu nie przełknęliby kęsa niekoszernego posiłku, inni w ramach młodzieńczego buntu zajadali bułki z szynką). Łączy ich natomiast doświadczenie wojny i Zagłady oraz przywiązanie do Polski, której po wojnie nie opuścili bądź do której po latach powrócili, a także wyczuwalna w tonie wypowiedzi melancholia, tęsknota za minionym czasem i płynąca z nich potrzeba opowiedzenia swojej historii, pragnienie bycia zapamiętanym.

 

„12 opowieści żydowskich” jest kolejnym dziełem Grupińskiej wpisującym się w tradycję spisywania historii prywatnych, oralnych. Autorka podobnie jak Swietłana Aleksijewicz zainteresowania kieruje w stronę zwykłych ludzi doświadczających zwykłego życia, w którym za sprawą swoistego zrządzenia losu wydarzyło się coś dramatycznego, spektakularnego. I podobnie jak u Białorusinki jest to doświadczenie największej wojny w dziejach. Grupińska pozwala swoim rozmówcom snuć opowieść we własnym tempie i w dowolnie wybrany sposób. Nie ingerując nadmiernie w tok wypowiedzi, stara się zachować ich indywidualny, często dygresyjny czy chaotyczny wręcz charakter, a także jak najwierniej przedstawić oryginalny zapis.

 

We wstępie Grupińska zauważa, iż to, co „stracone i niezapisane – jest stracone podwójnie”. Dlatego „12 opowieści żydowskich” to podwójne cenna rzecz jako niezwykle emocjonalny zapis ludzkich losów, a także interesujący dokument o świecie i rzeczywistości, które bezpowrotnie już przeminęły.